Page 17 - Түүх
P. 17
ХИЧЭЭЛ, СУРГАЛТЫН ҮР ДҮНГ ҮНЭЛЭХ ШАЛГУУРЫГ ХЭРЭГЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ
I II III IY
Тухайн үеийн Тухайн үеийн Тухайн үеийн монголчуудын Их Монгол улс болон
монголчуудын монголчуудын нийгмийн зохион Монголын эзэнт гүрний төр,
нийгмийн нийгмийн зохион байгуулалтыг дараах нийгмийн зохион байгуулалт,
зохион байгуулалтыг хүрээнд түүхэн эх түүний өөрчлөлтийг дараах
байгуулалтыг дараах хүрээнд сурвалжийг ашиглан хүрээнд түүхэн эх сурвалжийг
эзэн тайлбарладаг. Үүнд: ерөнхийд нь тайлбарладаг. ашиглан бүрэн тайлбарладаг.
харьяатын − Тухайн үеийн Үүнд: Үүнд:
ёс үүссэн, монголчуудын − Тухайн үеийн − Монгол улсуудын төрийн,
алтан ураг нийгмийн байдал: монголчуудын нийгмийн засаг захиргааны зохион
бий болсон эзэн харьяатын ёс байдал: эзэн-харьяатын, байгуулалт түүний
гэх зэрэг үүссэн, алтан ураг язгууртан гэх мэт уламжлал, өөрчлөлт
ойлголтыг бий болсон. − Монгол улсын засаг − Тухайн үеийн монголчуудын
оролцуулан захиргааны зохион нийгмийн байдал:
тайлбарладаг. байгуулалт эзэн-харьяат, алтан ураг
Мэдээлэл болон Монголын нууц товчооны хэсгийг уншаад өгсөн ажлыг гүйцэтгэнэ үү.
1206 онд Онон мөрний эхэнд ноёдын их хуралдай болж – “Боорчу баруун гарын Алтай
Тэмүжинд “Чингис хаан” цолыг дахин олгож Их Монгол улс дэрлэхүүний түмнийг мэдтүгэй
байгуулагдсаныг албан ёсоор тунхагласан. Ийнхүү Умард хэмээн зарлиг болов”.
байгалиас өмнө зүг түмэн газрын цагаан хэрэм хүртэл, зүүн – “Мухали гоо ван зүүн гарын
зүг Хянганы нуруунаас өрнө зүг Алтайн уулс өнгөртөл уудам Харагун жидүнийг (Хянганы
нутаг дэвсгэрт шинэ хүчирхэг улс мандан тогтсон. нуруу) дэрлэхүүний түмэн
Улсаа баруун, төв, зүүн гурван түмэнд хувааж аравтын мэдтүгэй хэмээн зарлиг болов”.
тогтолцооны дагуу аравт, зуут, мянгат, түмт нэгжид хуваан – “Эдүгээ Наяа төвийн түмэн
95 хүнийг нэр цохож мянганы ноёноор өргөмжилсөн. Тэд мэдтүгэй хэмээн зарлиг болов”.
нийгмийн шинэ язгууртны давхаргыг бүрдүүлэх болсон. – “Эртиш гудас ойн иргэнд
Улсын хүн амын үндсэн хэсэг нь малчид, анчин гөрөөчин хүртэл нутаг дархлан нутаглаж
ардууд байв. Тэд харьяалагдах байдлаараа хоёр янз байдаг ойн иргэнийг даруулан Хорчи
ба “хувь иргэн”, “харьяат иргэн” гэнэ. Мянганы ноёдод түмэн мэдтүгэй хэмээн зарлиг
захирагдаж улсын албыг залгуулах хэсгийг ‘‘харьяат иргэн” болов”.
гэнэ. Иргэд тайван цагт мал маллаж, хааны тогтоосон албыг Эх сурвалж: Сурах бичиг
7 дугаар анги МНТ. УБ.,
гаргана. 2011. §. 205, 206, 220, 207
Эх сурвалж: Монгол улсын түүх II боть
1) Зөв хариултыг тэмдэглэнэ үү.
1. Хааны удмынхныг хэрхэн нэрлэж байсан бэ?
А. Талын язгууртан В. Алтан ургийнхан
С. Ихэс дээдэс D. Төрөл бус тайж
2. Чингис хаан ба түүний удмынхны өмч болсон, эзэндээ зүтгэх үүрэг бүхий хүмүүсийг хэрхэн
нэрлэдэг вэ?
А. Харьяат иргэн В. Суурин иргэн
С. Хувь иргэн D. Урт дурын хүн
3. Чингис хаан 1206 онд Хүннү нараас уламжилж ирсэн аравтын зохион байгуулалтыг
нэвтрүүлж, мянгатын ноёдод улс төрийн эрх олгосон. Доорх өгөгдлөөс мянгатын ноёдын
улс төрийн эрхийг тодорхойлно уу.
13